07 lutego 2024 • Gabriela Kotuła

Prawa pacjenta- udzielenia przez pacjenta zgody na leczenie

Podjęcie wszelkich czynności przez lekarza musi być poprzedzone uzyskaniem zgody od pacjenta lub podmiotu, który posiada uprawienie do reprezentowania pacjenta. Regulacja ta znajduje swoje uzasadnienie w art. 47 Konstytucji RP. W przytoczonym artykule zawarta została także zasada samostanowienia, która wyraża się poprzez prawo do decydowania o swoim życiu osobistym. Należy zatem dojść do wniosku, iż prawo każdego człowieka do decydowania o sobie stanowi jedno z podstawowych praw człowieka, które chronione jest przez RP. Opisana zasada zapewnia pacjentowi realną możliwość decydowania o sposobie leczenia oraz jego dalszych etapach.

Istnieje jednak pewne niebezpieczeństwo przenoszenia odpowiedzialności na pacjenta. Nie posiada on bowiem specjalistycznej wiedzy medycznej i doświadczenia. Ten fakt może utrudnić podjęcie, właściwej dla procesu leczenia, decyzji. Lekarz jako osoba wykwalifikowana powinien w sposób rzeczowy pomóc pacjentowi dokonać wyboru, który byłby dla jego stanu zdrowiu najlepszy. Zbyt duża autonomia pacjenta może przyczynić się do podjęcia złej, dla jego stanu zdrowia, decyzji oraz spowodować pogorszenie jego stanu. Chory przekonany o własnej nieomylności i swobodzie wyboru zlekceważy sugestie specjalisty. Regulacja prawna dotycząca zgody pacjenta została również zawarta w Ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. W art. 32 u.1 przywołanej ustawy sformułowana została zasada, iż lekarz przed przystąpieniem do badania lub innej czynności musi uzyskać zgodę pacjenta. Jest to zasada ogólna, od której istnieją wyjątki. Zgodnie z art. 16 Ustawy o prawach pacjenta- pacjent może wyrazić zgodę na udzielne świadczeń zdrowotnych lub takiej zgody odmówić. Dokonuje tego po uzyskaniu informacji o swoim stanie zdrowia. W polskim ustawodawstwie nie istnieje legalna definicja zgody pacjenta. Według członków Naczelnej Izby Lekarskiej zgoda pacjenta to: „Jednostronne, odwołalne oświadczenie woli, dzięki któremu wyłączona zostaje bezprawność interwencji medycznej w granicach prawnie dopuszczalnych, przy jednoczesnym przejęciu przez pacjenta, lub osoby wyrażającej zgodę w jego imieniu, ryzyka zwykłych następstw związanych z udzielanym świadczeniem”. W literaturze można spotkać także interpretacje zgody pacjenta jako: „Swobodnie podjęty i wyrażony według reguł znaczeniowych akt woli pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, podjęty na podstawie przystępnie udzielonej i rzetelnej informacji, co do wszelkich stadiów postępowania medycznego”.

Na podstawie przytoczonych definicji zwrócić należy uwagę na niezbędne elementy zgody pacjenta.

Są to:

oświadczenie woli pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego;
wyrażenie tego oświadczenia w sposób swobody oraz świadomy;
podjęcie przez pacjenta decyzji po uzyskaniu rzetelnej informacji od lekarza;
udzielenie zgody w odpowiedniej formie, która jest przewidziana przez przepisy prawne.

Analizując poszczególne elementy przywołanej definicji zawrócić należy uwagę, iż zgoda pacjenta nie jest rozumiana jako oświadczenie woli na gruncie cywilistycznym. Zgoda pacjenta nie jest czynnością prawną sensu stricto. Pacjent udzielając zgody lub odmawiając jej udzielenia, wyraża jedynie swoją niezależność oraz zarządza swoimi dobrami osobistymi. Pogląd, iż zgoda pacjenta nie jest czynnością prawną argumentowany jest faktem, że nie wywołuje ona powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego, czyli typowych skutków czynności prawnej. Zgoda pacjenta zmierza do osiągniecia określonego celu faktycznego, nie zaś prawnego. Zgoda pacjenta jest bowiem wyrazem rozporządzenia dobrami osobistymi chorego poprzez autonomiczną decyzję. Istotny jest również fakt, że zdolność do czynności prawnych w rozumieniu cywilistycznym nie jest analogiczna do zdolności wyrażenia zgody na leczenie. Na gruncie prawa cywilnego ograniczoną zdolność do czynności prawnym ma małoletni. Ową zdolność uzyskuje po osiągnięciu 13. roku życia. Natomiast zdolność do współdecydowania o wyrażeniu lub odmowie zgody na leczenie możliwa jest po przekroczeniu 16. roku życia. Obligatoryjne jest również wyrażenie zgody lub jej odmowa przez przedstawiciela ustawowego pacjenta, który osiągnął wspomniany wiek. Zarówno zgoda pacjenta jak i przedstawiciela ustawowego są niezbędne, aby medyk mógł podjąć czynności.

Pacjent podejmuje decyzje w sposób świadomy, jeśli uprzednio został w sposób jasny i rzetelny poinformowany przez medyka. Lekarz obowiązany jest między innymi do udzielenia pacjentowi informacji o jego stanie zdrowia, skutkach potencjalnej decyzji oraz innych, alternatywnych rozwiązaniach. Obligatoryjny obowiązek lekarza, dotyczący zapoznania chorego z wymienionymi informacjami, ma swoje źródło w art. 31 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Ponadto, aby zgoda była przez pacjenta wyrażona w sposób świadomy, lekarz winien przedstawić wymienione informacje w sposób jak najbardziej przystępny dla chorego. Medyk powinien wziąć pod uwagę jego wiek, wykształcenie, możliwości poznawcze chorego. Ponadto informacje muszą być przekazane w sposób jasny oraz zrozumiały dla pacjenta. Przywołany wymóg jasności przekazywanych informacji ma swoje umocowanie w art. 13 u.2 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Kontakt z pacjentem powinien być maksymalnie spersonalizowany, aby zapewnić choremu jak największy komfort. Zgoda pacjenta musi spełniać także wymóg podjęcia jej dobrowolnie. Owa dobrowolność interpretowana jest jako brak nacisków zewnętrznych przy podejmowaniu przez pacjenta decyzji. Niedopuszczalna jest presja psychiczna i fizyczna ze strony medyka ani żadnych innych osób. Ponadto zabronione jest stosowanie szantażu wobec chorego, na przykład groźba odmowy dalszego leczenia, jeśli pacjent nie podejmie decyzji zgodnie z wolą medyka. Lekarz nie może również zatajać istotnych informacji o stanie zdrowia pacjenta czy potencjalnych rokowaniach, w celu podjęcia przez niego decyzji zgodnej z oczekiwaniami lekarza. Medyk nie może także przekazywać pacjentowi informacji, które są fałszywe nawet, gdy działa on w dobrej wierze.

Kolejnym koniecznym elementem zgody pacjenta jest jej forma prawna. Zgodnie z treścią art. 32 u.7 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty zgoda pacjenta jest, co za zasady ważna, jeśli w sposób niebudzący wątpliwości pacjent wyrazi wolę poddania się czynnościom medycznym. Pacjent może zatem wyrazić zgodę na leczenie w formie pisemnej lub ustnej albo konkludentnie. Zgoda konkludentna dotyczy sytuacji, gdy pacjent poprzez swoje zachowanie wyraża zgodę w sposób jednoznaczny i dorozumiany. Przykładem jest odsłonięcie przez pacjenta ramienia, aby umożliwić wykłucie igły i pobranie krwi. Wyjątek od opisanej zasady ogólnej stanowi sytuacja, gdy pacjent wyraża zgodę na poddanie się operacji lub sposobie leczenie albo diagnostyki, które skutkują zaistnieniem podwyższonego ryzyka dla pacjenta. Wówczas zgoda chorego musi być wyrażona w formie pisemnej. Wymóg ten ma swoje źródło w treści art. 34 u. 1 i 2 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Stopień podwyższonego ryzyka ustalany jest w oparciu o kryterium obiektywne i subiektywne. Pierwsze dotyczy potencjalnego ryzyka na podstawie statystyk jego wystąpienia u pacjentów oraz stopnia skomplikowania zabiegu od strony technicznej. Natomiast drugie kryterium odnosi się do stanu zdrowie konkretnego pacjenta, jego rokowań, doświadczenia zawodowego lekarza mającego dokonywać czynności oraz możliwości technicznych danej placówki, w której czynność lub diagnostyka ma być wykonana. Podkreślenia wymaga fakt, iż nie istnieje ustawowy katalog zabiegów, metod leczenia oraz diagnostyki o podwyższonym ryzyku. Zakwalifikowania do kategorii podwyższonego ryzyka określonego zabiegu, czynności czy sposobu leczenia dokonuje lekarz w odniesieniu do danego pacjenta. Jako przykład zabiegów podwyższonego ryzyka podaje kolonoskopię, biopsję i odmę czaszkową. Podkreślenia wymaga fakt, iż brak udzielenia przez pacjenta zgody w formie pisemnej niesie ze sobą istotne skutki. Sąd Najwyższy podnosi w wyroku z dnia 11 kwietnia 2006 r., sygn. I CSK 191/05, LEX nr 182908, że niezachowanie formy pisemnej nie prowadzi do jej nieważności (z wyjątkiem opisanych zabiegów operacyjnych, sposobów leczenia oraz diagnostyki o podwyższonym ryzyku). Ponadto następstwa braku zachowani formy pisemnej zostały uregulowane w art. 74 k.c. Sąd Najwyższy argumentuje, iż przyjął opisane stanowisko, ponieważ przytoczona ustawa nie reguluje kwestii skutków niezachowania formy pisemnej zgody pacjenta. Zgodnie zatem z treścią art.74 u.1 k.c., jeżeli nie zostanie zachowana forma pisemna zgoda jest ważna, ale w przypadku wejścia na drogę procesową niedopuszczalny jest dowód z zeznań świadków lub zeznań personelu medycznego. Wyjątek od tej zasady został opisany w art. 74 u.2 k.c. -chodzi o sytuacje, gdy obie strony zgodzą się na przeprowadzenie wspomnianego dowodu z zeznań świadków.

Podsumowując, brak uregulowania w sposób szczegółowy niniejszej problematyki rodzi wiele pytań i wątpliwości. Sama tematyka zgody pacjenta jest bardzo złożona.

#zgodapacjenta #prawapacjenta